Wat doet een verkeerspsycholoog?

Kinderen die fietsend of lopend naar school of manege gaan en een drukke straat moeten oversteken. Verschillende doelgroepen zoals fietsers, E-bikers, bromfietsers, landbouwvoertuigen, wandelaars die allemaal gebruik maken van hetzelfde fietspad. Als verkeerspsycholoog krijg je een verscheidenheid van onveilige verkeerssituaties veroorzaakt door risicovol gedrag voorgeschoteld, met de vraag hoe dit risicovolle gedrag kan worden aangepakt.

Hoe pakt een verkeerspsycholoog dit aan?

Goeie vraag, het veranderen van gedrag is immers zeer lastig; bedenk maar eens hoe lastig het was om bijvoorbeeld een dieet vol te houden. Een mens is helaas geen rationeel wezen maar maakt zijn beslissingen doorgaans intuïtief (soms tegen beter weten in) en wordt daarbij sterk beïnvloed door de omgeving. Mijn focus ligt op het bestuderen van het gedrag en de beleving van alle weggebruikers in die (weg)omgeving.

Kun je een voorbeeld geven van één van je projecten?

In Gouda moeten kinderen vanuit hun woonwijk de Houtsingel oversteken naar de manege. Dit is een 50 km/u weg, die door omwonenden onveilig wordt gevonden. Mij werd de vraag gesteld hoe de veiligheid van de kinderen kan worden verbeterd.

Wat was hier de oorzaak van de onveiligheid?

Ik heb een aantal zaken opgemerkt die aandacht verdienden. Ten eerste bevonden het fietspad en de manege zich niet recht tegenover elkaar. Hierdoor staken fietsers diagonaal over en wachtten soms midden op het brede middenstuk tussen de rijstroken op het verkeer van rechts, in plaats van zich rechts op te stellen. Hierdoor kon het gebeuren dat fietsers midden op het kruispunt stonden terwijl een auto links afsloeg en hier ook wilde staan.

_{Onveilige situatie voor de aanpassing}

Een ander aandachtspunt was dat automobilisten de oversteek mogelijk over het hoofd zagen, omdat deze niet goed opviel. Bovendien was de ingang van de manege niet duidelijk herkenbaar als zodanig, waardoor automobilisten niet konden anticiperen op de mogelijke aanwezigheid van ruiters en (plotseling overstekende) kinderen.

Daarnaast bleek uit de observaties het speelse karakter van kinderen en dat zij de verkeersrisico’s van naderende auto’s onvoldoende begrepen. Zoals twee kinderen op één fiets, die al slingerend en vol lol overstaken met veel aandacht voor elkaar maar nauwelijks voor het verkeer. Ook zag ik een meisje dat al slingerend en achteromkijkend overstak, zonder te kijken of er verkeer aankwam, zie de afbeelding hieronder:


_{Overstekend meisje kijkt om, geen oog voor aankomend verkeer}

Wat heb je geadviseerd?

Ik heb suggesties gedaan voor korte termijn maatregelen om de oversteek beter zichtbaar (opvallender) te maken, zoals door een ‘bliksemflits’ en kanalisatiestrepen op het wegdek. Ook heb ik voorgesteld om (rood-witte) hekjes te plaatsen waardoor wachtende fietsers zichtbaar ‘afsteken’ tegen deze hekjes.
Belangrijk was dat, vanuit het oogpunt van de aankomende automobilist, de hekjes achter de fietsers werden neergezet en niet ervoor.

Daarnaast heb ik aanbevolen om de begroeiing laag te houden, zodat automobilisten kinderen beter kunnen zien. Verder heb ik geadviseerd om de ingang van de manege te accentueren en te zoeken naar mogelijkheden waarbij automobilisten de oversteek associëren met de manege en overstekende kinderen, bijvoorbeeld door het plaatsen van grote spandoeken of borden met afbeeldingen van paarden en kinderen.
Ook heb ik geadviseerd om de oversteek en het kruispunt in te richten als 30 km/u zone en te verkennen of het mogelijk is om fietsers te scheiden van afslaande auto’s, de oversteek te verplaatsen.

Wat is er met je advies gedaan?

De gemeente heeft inmiddels een verhoogd plateau en een ‘bliksemflits’ aangebracht (zie afbeelding). Tevens is de adviessnelheid verlaagd naar 30 km/u.


_{Nieuwe situatie verhoogd plateau en bliksemflits}

Je gaf aan dat je een grote verscheidenheid aan situaties krijgt voorgelegd. Heb je een voorbeeld van een geheel ander project?

Een ander project ging over een fietspad langs het Noord-Willemskanaal in de provincies Groningen en Drenthe. Dit fietspad wordt gebruikt door diverse mensen zoals wandelaars, snelle racefietsers en fietsende roeicoaches. De provincies willen dat iedereen op een prettige en veilige manier gebruik kunnen maken van het fietspad. Ze vroegen om hiervoor een campagne te ontwikkelen.

Hoe heb je dat aangepakt?

We hebben eerst een enquête gehouden onder fietspadgebruikers om te achterhalen of zij hinder ondervinden van andere fietspadgebruikers. Uit de resultaten bleek dat mensen vooral vinden dat fietspadgebruikers te weinig opletten en te veel afgeleid zijn door hun smartphones en roeiers in het kanaal. Op basis hiervan heb ik bedacht dat de campagne gericht moest zijn op onoplettendheid en het verminderen van potentieel gevaarlijk gedrag, zoals te laat uitwijken en slingeren over het fietspad.

Het toenemend gebruik van smartphones op de fiets herken ik wel. Dat zie je steeds vaker. Hoe zag de campagne eruit?

Ik heb een campagne ontwikkeld die de verkeersveiligheid op het fietspad verbetert door 'vriendelijk groeten' te stimuleren.

Wat heeft groeten met verkeersveiligheid te maken?

Om deze vraag te beantwoorden doe ik eerst een stapje terug. Ik ben eerst op zoek gegaan naar welk gedrag we willen zien bij fietspadgebruikers; het richten van de aandacht op het fietspad en vooral op hun medefietspadgebruikers. Dit heeft geleid tot het doel van de campagne en de slogan: “We hebben oog voor elkaar”.

Op basis van psychologische principes over aandacht krijgen en het voorkomen van weerstand, heb ik de campagne verder ontwikkeld. Ik zocht naar een manier om fietspadgebruikers actief informatie te laten verwerken en een concrete leuke ‘taak’ te geven waarbij zij actief naar andere fietspadgebruikers kijken. Deze taak werd het groeten van elkaar en het tellen van het aantal mensen die je groet. We hebben dit verwerkt in een tekstje met iconen op het wegdek en een spandoek waarin dezelfde iconen zijn gebruikt.


_{Campagne 'We hebben oog voor elkaar' elkaar groeten als midddel voor veiliger fietsen}

Door actief te kijken naar elkaar, hebben mensen meer aandacht voor elkaar en wordt het fietspad veiliger en prettiger.

Wat waren de resultaten?

De campagne is geëvalueerd met een enquête en de resultaten waren positief. De respondenten gaven aan dat zij door de campagne meer aandacht hadden voor andere fietspadgebruikers en meer rekening met hen hielden. Bovendien letten zij op of ze werden gegroet en merkten op dat meer fietspadgebruikers elkaar groeten door de campagne. 
Dit heeft een positief effect op de vriendelijkheid tussen fietspadgebruikers en maakt de fietsrit zelf aangenamer. ‘Last but not least’ kan het toenemend aantal groetende mensen leiden tot een verandering van de sociale norm, waarbij het normaal wordt om elkaar te groeten. Dit maakt de fietsrit niet alleen vriendelijker en leuker, maar ook veiliger.

Meer weten?

Wil je hier meer over wten? Spreek dan Mariette Pol gerust aan een volgende UBC- bijeenkomst of mail haar op mpol@keuzeweg.nl